📜
ഹനുമാൻ ചാലിസ: സമ്പൂർണ്ണ മലയാളം അർത്ഥം
(Hanuman Chalisa Meaning in Malayalam: Detailed Explanation)

നമ്മളിൽ പലരും ഹനുമാൻ ചാലിസ ഭക്തിയോടെ ജപിക്കാറുണ്ട്. എന്നാൽ അതിലെ ഓരോ വാക്കിലും ഒളിഞ്ഞിരിക്കുന്ന ദിവ്യമായ ശക്തിയെയും അർത്ഥത്തെയും നാം പൂർണ്ണമായി മനസ്സിലാക്കിയിട്ടുണ്ടോ? 🤔

ഓരോ ശ്ലോകവും ജീവിതത്തിലെ വിലപ്പെട്ട പാഠങ്ങളും ആഴത്തിലുള്ള രഹസ്യങ്ങളും നമ്മോട് പറയുന്നു. ഇവിടെ ഓരോ ദോഹയുടെയും ചൗപ്പായിയുടെയും അർത്ഥം ലളിതമായ മലയാളത്തിൽ വിശദമായി നൽകിയിരിക്കുന്നു. ഇതുവഴി ബജ്റംഗ്ബലിയുടെ മഹിമ കൂടുതൽ ആഴത്തിൽ മനസ്സിലാക്കി അവിടുത്തെ കൃപ നേടാൻ നിങ്ങൾക്ക് സാധിക്കും.

ഈ ദിവ്യജ്ഞാനം ഉൾക്കൊണ്ട് ജപിക്കുമ്പോൾ, നിങ്ങളുടെ പാരായണം കേവലം വാക്കുകളുടെ ഉച്ചാരണം മാത്രമായി ഒതുങ്ങാതെ, അതൊരു ശക്തവും അഗാധവുമായ പ്രാർത്ഥനയായി മാറും. ✨

॥ ദോഹ ॥ (Doha)

ശ്രീഗുരു ചരൺ സരോജ് റജ്, നിജ് മനു മുഗുരു സുധാരി ।
ബരനൗ രഘുബർ ബിമൽ ജസ്, ജോ ദായകു ഫൽ ചാരി ॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: എൻ്റെ ഗുരുദേവൻ്റെ പാദകമലങ്ങളിലെ പൊടികൊണ്ട് എൻ്റെ മനസ്സെന്ന കണ്ണാടിയെ ശുദ്ധീകരിച്ച ശേഷം, ശ്രീരാമചന്ദ്രൻ്റെ ആ നിർമ്മലമായ യശസ്സിനെ ഞാൻ വർണ്ണിക്കുന്നു. ആ യശസ്സ് ജീവിതത്തിലെ നാല് ഫലങ്ങളും (ധർമ്മം, അർത്ഥം, കാമം, മോക്ഷം) നൽകുന്നതാണ്.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഈ ദോഹ വിനയത്തിൻ്റെയും ജ്ഞാന സമ്പാദനത്തിൻ്റെയും പ്രതീകമാണ്. ‘മനസ്സാകുന്ന കണ്ണാടിയിൽ’ അഹങ്കാരത്തിൻ്റെയും അജ്ഞാനത്തിൻ്റെയും പൊടി പറ്റിപ്പിടിച്ചിരിക്കുന്നിടത്തോളം കാലം, നമുക്ക് ഈശ്വരൻ്റെ യഥാർത്ഥ രൂപം കാണാൻ കഴിയില്ല. ‘ഗുരുവിൻ്റെ പാദങ്ങളിലെ പൊടി’ എന്നത് ആ അഴുക്കിനെ തുടച്ചുനീക്കുന്ന ജ്ഞാനത്തെയും വിനയത്തെയും പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നു. അതിനുശേഷം മാത്രമേ ഒരു ഭക്തൻ ചതുർവിധ പുരുഷാർത്ഥങ്ങളും നൽകുന്ന ഭഗവാൻ്റെ ‘നിർമ്മലമായ യശസ്സ്’ വർണ്ണിക്കാൻ യോഗ്യനാകുന്നുള്ളൂ.

ബുദ്ധിഹീൻ തനു ജാനിക്കേ, സുമിരൗ പവൻ-കുമാർ ।
ബൽ ബുധി ബിദ്യാ ദേഹു മോഹിം, ഹരഹു കലേസ ബികാർ ॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: എന്നെത്തന്നെ ബുദ്ധിഹീനനും ശരീരബലമില്ലാത്തവനുമായി കണക്കാക്കി, ഞാൻ പവനപുത്രനായ ശ്രീഹനുമാനെ സ്മരിക്കുന്നു. ഹേ പ്രഭോ! എനിക്ക് ബലവും, ബുദ്ധിയും, വിദ്യയും നൽകിയാലും. എൻ്റെ എല്ലാ ക്ലേശങ്ങളെയും (ദുഃഖങ്ങളെയും) വികാരങ്ങളെയും (ദോഷങ്ങളെയും) അങ്ങ് ഹരിച്ചാലും.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഇവിടെ ‘ബുദ്ധിഹീൻ’ എന്ന് ഭക്തൻ സ്വയം വിശേഷിപ്പിക്കുന്നത് അവൻ്റെ വിനയത്തിൻ്റെ പാരമ്യത്തെയാണ് കാണിക്കുന്നത്. ലൗകികമായ അറിവ് ഈശ്വരനെ അറിയാൻ പര്യാപ്തമല്ലെന്ന് അവൻ തിരിച്ചറിയുന്നു. അതിനാൽ, അവൻ ഹനുമാനോട് മൂന്ന് കാര്യങ്ങൾ ആവശ്യപ്പെടുന്നു: ബലം (ശാരീരിക ശക്തിയും ആത്മബലവും), ബുദ്ധി (ശരിയും തെറ്റും തിരിച്ചറിയാനുള്ള വിവേകം), വിദ്യ (ആത്മീയ ജ്ഞാനം). ‘ക്ലേശം’ എന്നത് രോഗം, ദാരിദ്ര്യം പോലുള്ള ബാഹ്യമായ ദുഃഖങ്ങളും, ‘വികാരം’ എന്നത് കാമം, ക്രോധം, ലോഭം പോലുള്ള ആന്തരിക ദോഷങ്ങളുമാണ്. ഈ പ്രാർത്ഥന ഭക്തൻ്റെ സർവതോമുഖമായ അഭിവൃദ്ധിക്ക് വേണ്ടിയുള്ളതാണ്.

॥ ചൗപ്പായി ॥ (Chaupai) 01-10

ജയ് ഹനുമാൻ ഗ്യാൻ ഗുൺ സാഗർ ।
ജയ് കപീസ് തിഹും ലോക് ഉജാഗർ ॥1॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: ഹേ ഹനുമാൻ! അങ്ങേക്ക് ജയം! അങ്ങ് ജ്ഞാനത്തിൻ്റെയും ഗുണങ്ങളുടെയും സാഗരമാകുന്നു. ഹേ കപീശ്വരാ (വാനരന്മാരുടെ രാജാവേ), അങ്ങേക്ക് ജയം! അങ്ങയുടെ കീർത്തി മൂന്നു ലോകങ്ങളിലും (സ്വർഗ്ഗം, ഭൂമി, പാതാളം) പ്രകാശിക്കുന്നു.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ‘ഗ്യാൻ ഗുൺ സാഗർ’ എന്നതിനർത്ഥം കേവലം ജ്ഞാനി എന്നല്ല, മറിച്ച് അതിരുകളില്ലാത്ത ജ്ഞാനത്തിൻ്റെയും ഗുണങ്ങളുടെയും മഹാസമുദ്രം എന്നാണ്. ‘കപീസ്’ എന്ന് സംബോധന ചെയ്യുന്നതിലൂടെ ഭക്തൻ അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ നേതൃത്വപാടവത്തെ നമിക്കുന്നു. ‘തിഹും ലോക് ഉജാഗർ’ എന്നാൽ അങ്ങയുടെ പ്രഭാവം ഈ ഭൂമിയിൽ ഒതുങ്ങുന്നില്ല, അത് പ്രപഞ്ചത്തെ മുഴുവൻ അജ്ഞാനമാകുന്ന അന്ധകാരത്തിൽ നിന്ന് മോചിപ്പിച്ച് പ്രകാശിപ്പിക്കുന്നു എന്നാണ്. താൻ ശരണം പ്രാപിച്ചിരിക്കുന്നത് അനന്തമായ ജ്ഞാനത്തിനും പ്രഭാവത്തിനും ഉടമയായ ഒരു പ്രഭുവിനെയാണെന്ന് ഈ വരികൾ ഭക്തന് ഉറപ്പുനൽകുന്നു. 🌟

രാം ദൂത് അതുലിത് ബൽ ധാമാ ।
അഞ്ജനി-പുത്ര പവൻസുത് നാമാ ॥2॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: അങ്ങ് ശ്രീരാമൻ്റെ ദൂതനും, അതുല്യമായ ശക്തിയുടെ ഇരിപ്പിടവും (ധാമം) ആകുന്നു. അങ്ങയെ അഞ്ജനീപുത്രൻ എന്നും പവനസുതൻ എന്നും അറിയപ്പെടുന്നു.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഇവിടെ ഹനുമാൻ്റെ വ്യക്തിത്വം സ്ഥാപിക്കപ്പെടുന്നു. അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ഏറ്റവും പ്രധാനപ്പെട്ട തിരിച്ചറിവ് ‘രാം ദൂത്’ എന്നതാണ്. ഇത് നമ്മെ പഠിപ്പിക്കുന്നത്, അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ എല്ലാ ശക്തിയുടെയും അസ്തിത്വത്തിൻ്റെയും ഒരേയൊരു ലക്ഷ്യം രാമസേവ മാത്രമാണെന്നാണ്. ‘അതുലിത് ബൽ ധാമാ’ എന്നാൽ അദ്ദേഹം ശക്തൻ മാത്രമല്ല, ശക്തിയുടെ ഉറവിടം തന്നെയാണെന്നും ആ ശക്തിയെ മറ്റൊന്നുമായും താരതമ്യം ചെയ്യാൻ സാധിക്കില്ലെന്നും വ്യക്തമാക്കുന്നു. ‘അഞ്ജനീപുത്രൻ’ എന്നത് അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ഭൗമിക ബന്ധത്തെയും ‘പവനസുതൻ’ എന്നത് അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ദിവ്യമായ ബന്ധത്തെയും സൂചിപ്പിക്കുന്നു. ഇത് അദ്ദേഹം ഭൂമിയുടെയും ആകാശത്തിൻ്റെയും ശക്തികളുടെ സംഗമമാണെന്ന് കാണിക്കുന്നു. 🌬️

മഹാബീർ ബിക്രം ബജ്രംഗീ ।
കുമതി നിവാർ സുമതി കേ സംഗീ ॥3॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: അങ്ങ് മഹാവീരനും, പരാക്രമിയും, വജ്രം പോലെയുള്ള ശരീരത്തോട് കൂടിയവനും (ബജ്റംഗി) ആകുന്നു. അങ്ങ് ദുർബുദ്ധിയെ (കുമതി) ഇല്ലാതാക്കുകയും, സദ്ബുദ്ധിയുള്ളവരുടെ (സുമതി) കൂട്ടുകാരനായി വർത്തിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ‘മഹാവീരൻ’ എന്നാൽ കേവലം ഒരു യോദ്ധാവ് എന്നല്ല, മറിച്ച് സ്വന്തം ഇന്ദ്രിയങ്ങളെയും മനസ്സിനെയും ജയിച്ചവൻ എന്നാണ്. ‘ബജ്റംഗി’ (വജ്രം പോലെയുള്ള അംഗങ്ങളോടു കൂടിയവൻ) എന്നത് അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ശരീരം പോലെ തന്നെ അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ തീരുമാനങ്ങളും സങ്കൽപ്പങ്ങളും അചഞ്ചലവും നശിപ്പിക്കാനാവാത്തതുമാണ് എന്ന് സൂചിപ്പിക്കുന്നു. രണ്ടാമത്തെ വരി നമ്മുടെ ആന്തരികമാറ്റത്തിനായുള്ള ഒരു പ്രാർത്ഥനയാണ്. അദ്ദേഹം ബാഹ്യശത്രുക്കളെ മാത്രമല്ല, നമ്മളിലെ അജ്ഞതയാകുന്ന ‘കുമതി’യെയും നശിപ്പിക്കുന്നു. സദ്ബുദ്ധിയും വിവേകവും ആഗ്രഹിക്കുന്നവർക്ക് ഒരു യഥാർത്ഥ സുഹൃത്തായി (‘സംഗീ’) വഴി കാട്ടുന്നു. 😇

കഞ്ചൻ ബരൺ ബിരാജ് സുവേസാ ।
കാനൻ കുണ്ഡൽ കുഞ്ചിത് കേശാ ॥4॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: അങ്ങയുടെ ശരീരം സ്വർണ്ണനിറത്തിൽ (കഞ്ചൻ ബരൺ) ശോഭിക്കുന്നു, അങ്ങ് മനോഹരമായ വസ്ത്രങ്ങൾ (സുവേസാ) അണിഞ്ഞിരിക്കുന്നു. കാതുകളിൽ കുണ്ഡലങ്ങളും, തലയിൽ ചുരുണ്ട മുടിയും (കുഞ്ചിത് കേശാ) ഉണ്ട്.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഈ ശ്ലോകം അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ദിവ്യമായ രൂപത്തെ വർണ്ണിക്കുന്നു. ‘സ്വർണ്ണനിറം’ എന്നത് പരിശുദ്ധിയുടെയും, ദിവ്യത്വത്തിൻ്റെയും, തേജസ്സാർന്ന ആത്മീയ ഊർജ്ജത്തിൻ്റെയും പ്രതീകമാണ്. ‘മനോഹരമായ വസ്ത്രങ്ങൾ’ എന്നത് ലൗകികമായ അലങ്കാരമല്ല, മറിച്ച് അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ പ്രൗഢഗംഭീരമായ ദൈവിക രൂപത്തെയാണ് കാണിക്കുന്നത്. കാതിലെ കുണ്ഡലങ്ങളും ചുരുണ്ട മുടിയും അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ആകർഷകവും എന്നാൽ ശക്തവുമായ രൂപത്തെ വർണ്ണിക്കുന്നു. ഇത് ഭക്തർക്ക് ധ്യാനിക്കാനുള്ള മനോഹരമായ ഒരു രൂപം നൽകുന്നു. ✨

ഹാഥ് ബജ്റ ഔ ധ്വജാ ബിരാജേ ।
കാംധേ മൂംജ് ജനേവൂ സാജേ ॥5॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: അങ്ങയുടെ കൈകളിൽ ഗദയും (വജ്രായുധം) വിജയക്കൊടിയും (ധ്വജം) ശോഭിക്കുന്നു. തോളിൽ മുഞ്ജപ്പുല്ല് കൊണ്ടുള്ള പൂണൂൽ (ജനേവൂ) അണിഞ്ഞിരിക്കുന്നു.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: കയ്യിലെ ‘ഗദ’ അധർമ്മത്തെയും തിന്മയെയും നശിപ്പിക്കാനുള്ള അപാരമായ ശക്തിയുടെ പ്രതീകമാണ്. ‘ധ്വജം’ അഥവാ കൊടി, വിജയത്തിൻ്റെയും, ധർമ്മത്തിൻ്റെയും, ശ്രീരാമനോടുള്ള അചഞ്ചലമായ വിശ്വാസത്തിൻ്റെയും ചിഹ്നമാണ്. മുഞ്ജപ്പുല്ല് കൊണ്ടുള്ള ‘പൂണൂൽ’ അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ പരിശുദ്ധി, ബ്രഹ്മചര്യം, വേദതത്വങ്ങളോടുള്ള വിധേയത്വം എന്നിവയെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു. ഈ രൂപം, ദൈവിക ശക്തിയും ആത്മീയ അച്ചടക്കവും ഒരുമിക്കുമ്പോഴുണ്ടാകുന്ന പൂർണ്ണതയെ കാണിക്കുന്നു. 🚩

ശങ്കർ സുവൻ കേസരീ നന്ദൻ ।
തേജ് പ്രതാപ് മഹാ ജഗ് വന്ദൻ ॥6॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: അങ്ങ് ശങ്കരൻ്റെ അവതാരവും (ശങ്കർ സുവൻ), കേസരിയുടെ പുത്രനും (കേസരീ നന്ദൻ) ആകുന്നു. അങ്ങയുടെ തേജസ്സിനെയും പ്രതാപത്തെയും ലോകം മുഴുവൻ വന്ദിക്കുന്നു.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ‘ശങ്കർ സുവൻ’ എന്ന് വിശേഷിപ്പിക്കുന്നത് ഹനുമാൻ ഭഗവാൻ ശിവൻ്റെ പതിനൊന്നാമത്തെ രുദ്രാവതാരമായതുകൊണ്ടാണ്. ഇത് അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ദൈവികമായ ഉത്ഭവത്തെയും ശക്തിയെയും ഉറപ്പിക്കുന്നു. ‘കേസരീ നന്ദൻ’ എന്നത് അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ പിതാവായ വാനരരാജാവ് കേസരിയെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു. ഈ വരിയിലൂടെ അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ദിവ്യവും ഭൗമികവുമായ പാരമ്പര്യത്തെ ഒരുമിപ്പിക്കുന്നു. ലോകം മുഴുവൻ (മഹാ ജഗ്) അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ‘തേജസ്സിനെയും’ (ദിവ്യമായ പ്രഭ) ‘പ്രതാപത്തെയും’ (വീര്യം) വണങ്ങുന്നു എന്നത് അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ സാർവത്രികമായ ശക്തിയെ കാണിക്കുന്നു. 🌍

ബിദ്യാവാൻ ഗുണീ അതി ചാതുർ ।
രാം കാജ് കരിബേ കോ ആതുർ ॥7॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: അങ്ങ് വിദ്യയിൽ അഗ്രഗണ്യനും (വിദ്യവാൻ), സകല ഗുണങ്ങളോടും കൂടിയവനും (ഗുണീ), അതീവ ചതുരനുമാണ് (അതി ചാതുർ). ശ്രീരാമൻ്റെ കാര്യങ്ങൾ (രാം കാജ്) ചെയ്യാൻ എപ്പോഴും ഉത്സാഹിയാണ് (ആതുർ).
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഈ വരി ഹനുമാൻ്റെ ശാരീരിക ശക്തിയെ മാത്രമല്ല, അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ബുദ്ധിപരവും തന്ത്രപരവുമായ കഴിവിനെയും എടുത്തു കാണിക്കുന്നു. അദ്ദേഹം സകല ശാസ്ത്രങ്ങളിലും (വിദ്യവാൻ) പണ്ഡിതനാണ്, ദിവ്യമായ ഗുണങ്ങളാൽ (ഗുണീ) സമ്പന്നനാണ്, മികച്ച ഒരു തന്ത്രജ്ഞനാണ് (അതി ചാതുർ). എന്നാൽ ഇതിനെല്ലാം ഉപരിയായി, ഈ കഴിവുകളെല്ലാം ഒരേയൊരു ലക്ഷ്യത്തിനായി സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു: ‘രാം കാജ്’. നമ്മുടെ കഴിവുകളും അറിവുകളും ഒരു നിസ്വാർത്ഥമായ മഹത് കാര്യത്തിനായി സമർപ്പിക്കുമ്പോൾ അതിന് പൂർണ്ണത കൈവരുന്നു എന്ന് ഈ ശ്ലോകം നമ്മെ പഠിപ്പിക്കുന്നു. 🧠

പ്രഭു ചരിത്ര സുനിബേ കോ രസിയാ ।
രാം ലഖൻ സീതാ മൻ ബസിയാ ॥8॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: അങ്ങ് പ്രഭുവിൻ്റെ (ശ്രീരാമൻ്റെ) ചരിതം കേൾക്കുന്നതിൽ ആനന്ദം (രസിയാ) കണ്ടെത്തുന്നു. രാമനും ലക്ഷ്മണനും സീതയും അങ്ങയുടെ മനസ്സിൽ വസിക്കുന്നു.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഹനുമാൻ്റെ ശക്തിയുടെ യഥാർത്ഥ രഹസ്യം ഈ വരികളിൽ വെളിപ്പെടുന്നു: അത് അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ അചഞ്ചലമായ ഭക്തിയാണ്. അദ്ദേഹം ഒരു സേവകൻ മാത്രമല്ല, രാമകഥയുടെ ഒരു ‘രസികൻ’ കൂടിയാണ്. രാമകഥ കേൾക്കുന്നതാണ് അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ഏറ്റവും വലിയ സന്തോഷം. ഈ ഭക്തിയുടെ ഫലമായി, രാമനും ലക്ഷ്മണനും സീതയും അടങ്ങുന്ന ദൈവിക ചൈതന്യം അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ഹൃദയത്തിൽ സ്ഥിരമായി വസിക്കുന്നു (മൻ ബസിയാ). യഥാർത്ഥ ഭക്തി എന്നാൽ ഈശ്വരനെ എപ്പോഴും ഹൃദയത്തിൽ കൊണ്ടുനടക്കുക എന്നതാണെന്ന് ഇത് നമ്മെ പഠിപ്പിക്കുന്നു. ❤️

സൂക്ഷ്മ രൂപ് ധരി സിയഹി ദിഖാവാ ।
ബികട് രൂപ് ധരി ലംക് ജരാവാ ॥9॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: അങ്ങ് ചെറിയ രൂപം (സൂക്ഷ്മരൂപം) ധരിച്ച് സീതാദേവിക്ക് മുന്നിൽ പ്രത്യക്ഷപ്പെട്ടു. ഭയാനകമായ രൂപം (വികടരൂപം) ധരിച്ച് ലങ്കയെ കത്തിച്ചു.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: സാഹചര്യങ്ങൾക്കനുസരിച്ച് തൻ്റെ രൂപവും ശക്തിയും മാറ്റാനുള്ള ഹനുമാൻ്റെ കഴിവ് അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ബുദ്ധിയുടെ തെളിവാണ്. അശോകവനത്തിൽ സീതാദേവിയെ സമീപിക്കാൻ അദ്ദേഹം വിനയത്തോടെ ‘ചെറിയ രൂപം’ ധരിച്ചു. എന്നാൽ തിന്മയുടെ ശക്തികളെ നേരിടാൻ, ലങ്കയെ ദഹിപ്പിക്കാൻ ‘ഭയാനകമായ രൂപം’ സ്വീകരിച്ചു. എവിടെ വിനയം പ്രകടിപ്പിക്കണം, എവിടെ ശക്തി ഉപയോഗിക്കണം എന്ന വിവേകം ഈ ശ്ലോകം നമ്മെ പഠിപ്പിക്കുന്നു.

ഭീമ രൂപ് ധരി അസുർ സംഹാരേ ।
രാമചന്ദ്ര കേ കാജ് సంవാരേ ॥10॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: അങ്ങ് ഭീമാകാരമായ രൂപം ധരിച്ച് അസുരന്മാരെ സംഹരിച്ചു. അങ്ങനെ രാമചന്ദ്രൻ്റെ ജോലികൾ (ദൗത്യം) ഭംഗിയായി പൂർത്തിയാക്കി.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ‘ഭീമ രൂപം’ എന്നത് ശക്തരായ അസുരന്മാരെ നശിപ്പിക്കാൻ ഉപയോഗിച്ച ഭീമാകാരവും ഭയപ്പെടുത്തുന്നതുമായ രൂപത്തെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു. അധർമ്മത്തെ നശിപ്പിച്ച് ധർമ്മത്തെ രക്ഷിക്കുക എന്ന അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ കർത്തവ്യത്തിനാണ് ഇവിടെ ഊന്നൽ. രണ്ടാമത്തെ വരി ഒരു ഉപസംഹാരമാണ്: ഈ വിവിധ രൂപങ്ങളും പ്രവൃത്തികളും വ്യക്തിപരമായ നേട്ടങ്ങൾക്കായിരുന്നില്ല, മറിച്ച് ശ്രീരാമൻ്റെ ദൈവിക ദൗത്യം (കാജ്) ഭംഗിയായി പൂർത്തിയാക്കാൻ (സംവാരേ) വേണ്ടിയായിരുന്നു. ഇത് നിസ്വാർത്ഥ സേവനമെന്ന തത്വത്തെ വീണ്ടും ഉറപ്പിക്കുന്നു. 🔥

॥ ചൗപ്പായി ॥ (Chaupai) 11-20

ലായ് സജീവൻ ലഖൻ ജിയായേ ।
ശ്രീ രഘുബീർ ഹരഷി ഉർ ലായേ ॥11॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: അങ്ങ് സഞ്ജീവനി കൊണ്ടുവന്ന് ലക്ഷ്മണൻ്റെ ജീവൻ രക്ഷിച്ചു. അതുകണ്ട് സന്തുഷ്ടനായ ശ്രീരാമൻ (രഘുവീരൻ) അങ്ങയെ സന്തോഷത്തോടെ ഹൃദയത്തോട് ചേർത്തുപിടിച്ചു.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഇത് ഹനുമാൻ്റെ അസാധ്യമായ കാര്യങ്ങൾ ചെയ്യാനുള്ള കഴിവിനെയും ശ്രീരാമന് അദ്ദേഹത്തോടുള്ള വാത്സല്യത്തെയും കാണിക്കുന്നു. സൂര്യോദയത്തിനു മുൻപ് മൃതസഞ്ജീവനി കൊണ്ടുവരിക എന്ന അസാധ്യമായ ദൗത്യം അദ്ദേഹം പൂർത്തിയാക്കിയത് തൻ്റെ ഭക്തിയുടെയും ശക്തിയുടെയും ബലത്തിലാണ്. ഇതിലുള്ള ശ്രീരാമൻ്റെ സന്തോഷം കേവലം ഒരു നന്ദി പ്രകടനം ആയിരുന്നില്ല, മറിച്ച് ഒരു ഭക്തൻ്റെ നിസ്വാർത്ഥ സേവനത്തിൽ ഭഗവാൻ എത്രത്തോളം സംപ്രീതനാകുന്നു എന്നതിൻ്റെ ഉത്തമ ഉദാഹരണമാണ്. ‘ഹൃദയത്തോട് ചേർത്തുപിടിക്കുന്നത്’ ഭക്തനും ഭഗവാനും തമ്മിലുള്ള അഭേദ്യമായ ബന്ധത്തെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു. ❤️🩹

രഘുപതി കീൻഹീ ബഹുത് ബഡായീ ।
തും മം പ്രിയ ഭരതഹി സം ഭായീ ॥12॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: രഘുപതിയായ ശ്രീരാമൻ അങ്ങയെ വളരെയധികം പ്രശംസിച്ചു. അങ്ങ് എനിക്ക് എൻ്റെ സഹോദരനായ ഭരതനെപ്പോലെ പ്രിയപ്പെട്ടവനാണ് എന്ന് അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഒരു ഭക്തന് ലഭിക്കാവുന്ന ഏറ്റവും വലിയ അംഗീകാരമാണിത്. ശ്രീരാമന് തൻ്റെ പ്രാണനേക്കാൾ പ്രിയപ്പെട്ടവനായിരുന്നു സഹോദരൻ ഭരതൻ. ആ ഭരതനോട് ഹനുമാനെ ഉപമിക്കുന്നതിലൂടെ, ശ്രീരാമൻ്റെ മനസ്സിൽ ഹനുമാനുള്ള സ്ഥാനം എത്ര വലുതാണെന്ന് വ്യക്തമാക്കുന്നു. ഇത് ഭക്തിയുടെ പാതയിൽ സേവനത്തിലൂടെയും സമർപ്പണത്തിലൂടെയും ഒരു ഭക്തന് ഭഗവാൻ്റെ കുടുംബാംഗത്തെപ്പോലെ പ്രിയപ്പെട്ടവനാകാൻ കഴിയുമെന്ന മഹത്തായ സന്ദേശം നൽകുന്നു. 🫂

സഹസ് ബദൻ തുംഹരോ ജസ് ഗാവേം ।
അസ് കഹി ശ്രീപതി കംഠ് લગાવേം ॥13॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: ആയിരം നാവുകളുള്ള ആദിശേഷൻ അങ്ങയുടെ കീർത്തിയെ പ്രകീർത്തിക്കുന്നു. ഇങ്ങനെ പറഞ്ഞുകൊണ്ട് ലക്ഷ്മീപതിയായ ശ്രീരാമൻ അങ്ങയെ വീണ്ടും ആലിംഗനം ചെയ്യുന്നു.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ആദിശേഷൻ (സഹസ്രവദനൻ) പ്രപഞ്ചത്തിലെ സർവ്വജ്ഞാനത്തിൻ്റെയും പ്രതീകമാണ്. ആ ആദിശേഷൻ പോലും ഹനുമാൻ്റെ മഹിമകൾ വർണ്ണിക്കുന്നു എന്നത് അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ കീർത്തിയുടെ വ്യാപ്തിയെ കാണിക്കുന്നു. ഭഗവാൻ വിഷ്ണുവിൻ്റെ അവതാരമായ ശ്രീരാമൻ (ശ്രീപതി) ഇത് കേട്ട് സന്തോഷിച്ച് ഹനുമാനെ വീണ്ടും ആലിംഗനം ചെയ്യുന്നു. ഒരു യഥാർത്ഥ ഭക്തൻ്റെ കീർത്തി കേൾക്കുന്നത് ഭഗവാന് പോലും എത്രമാത്രം ആനന്ദം നൽകുന്നു എന്ന് ഈ വരികൾ വ്യക്തമാക്കുന്നു.

സനകാദിക് ബ്രഹ്മാദി മുനീസാ ।
നാരദ് സാരദ് സഹിത് അഹീസാ ॥14॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: സനകാദികളായ മഹർഷിമാർ, ബ്രഹ്മാവ് തുടങ്ങിയ ദേവന്മാർ, മറ്റ് മുനിശ്രേഷ്ഠന്മാർ, നാരദൻ, സരസ്വതീ ദേവി, ആദിശേഷൻ എന്നിവരെല്ലാം…
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഈ ശ്ലോകം അടുത്ത ശ്ലോകവുമായി ചേർത്തുവായിക്കേണ്ടതാണ്. ഇവിടെ തുളസീദാസ്, പ്രപഞ്ചത്തിലെ ഏറ്റവും വലിയ ജ്ഞാനികളെയും ദേവന്മാരെയും മഹർഷിമാരെയും പേരെടുത്തു പറയുന്നു. ബ്രഹ്മാവിൻ്റെ മാനസപുത്രന്മാരായ സനകാദികൾ, സൃഷ്ടാവായ ബ്രഹ്മാവ്, ദേർഷിയായ നാരദൻ, ജ്ഞാനത്തിൻ്റെ ദേവിയായ സരസ്വതി, ആദിശേഷൻ എന്നിവരെല്ലാം ഇതിൽപ്പെടുന്നു. ഇത്രയും വലിയ ജ്ഞാനികൾക്ക് പോലും ചെയ്യാൻ കഴിയാത്ത ഒരു കാര്യത്തെക്കുറിച്ചാണ് അടുത്ത ശ്ലോകത്തിൽ പറയുന്നത്.

ജം കുബേർ ദിക്പാൽ ജഹാം തേ ।
കബി കോബിദ് കഹി സകേ കഹാം തേ ॥15॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: യമദേവൻ, കുബേരൻ, എട്ടു ദിക്കുകളുടെയും പാലകരായ ദിക്പാലകർ, കവികൾ, പണ്ഡിതന്മാർ (കോവിദന്മാർ) എന്നിവർക്കൊന്നും അങ്ങയുടെ മഹിമ പൂർണ്ണമായി വർണ്ണിക്കാൻ എവിടെയാണ് സാധിച്ചത്?
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: മുൻപത്തെ ശ്ലോകത്തിൻ്റെ തുടർച്ചയാണിത്. പ്രപഞ്ചത്തിലെ ഏറ്റവും വലിയ ദേവന്മാർക്കും ജ്ഞാനികൾക്കും പോലും ഹനുമാൻ്റെ കീർത്തിയെ പൂർണ്ണമായി വാക്കുകളിൽ ഒതുക്കാൻ കഴിഞ്ഞിട്ടില്ല. പിന്നെങ്ങനെ സാധാരണ കവികൾക്കും പണ്ഡിതന്മാർക്കും അതിന് സാധിക്കും? ഹനുമാൻ്റെ മഹിമ അനന്തവും അവർണ്ണനീയവുമാണ് എന്നാണ് തുളസീദാസ് ഇവിടെ സ്ഥാപിക്കുന്നത്. അത് അനുഭവിച്ചറിയാനേ സാധിക്കൂ, പൂർണ്ണമായി വർണ്ണിക്കാൻ വാക്കുകൾ അപര്യാപ്തമാണ്. 📜

തും ഉപകാർ സുഗ്രീവഹി കീൻഹാ ।
രാം മിലായ് രാജ് പദ് ദീൻഹാ ॥16॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: അങ്ങ് സുഗ്രീവന് വലിയ ഉപകാരം ചെയ്തു. അവനെ ശ്രീരാമനുമായി കണ്ടുമുട്ടിക്കുകയും, രാജപദവി നേടിക്കൊടുക്കുകയും ചെയ്തു.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഇത് ഹനുമാൻ്റെ നയതന്ത്രജ്ഞതയുടെയും സൗഹൃദത്തിൻ്റെയും ഉത്തമ ഉദാഹരണമാണ്. ദുഃഖിതനും നിസ്സഹായനുമായിരുന്ന സുഗ്രീവനെ ശ്രീരാമനുമായി ഒന്നിപ്പിച്ചത് ഹനുമാനാണ്. ഇത് കേവലം ഒരു സൗഹൃദമായിരുന്നില്ല, അതൊരു ധർമ്മ സ്ഥാപനത്തിൻ്റെ ഭാഗമായിരുന്നു. ആ ബന്ധത്തിലൂടെ സുഗ്രീവന് നഷ്ടപ്പെട്ട രാജ്യം (രാജ് പദ്) തിരികെ ലഭിച്ചു. ശരിയായ ഒരു സുഹൃത്ത് എങ്ങനെയാണ് ഒരുവനെ ശരിയായ പാതയിലേക്ക് നയിച്ച് അവൻ്റെ ഉയർച്ചയ്ക്ക് കാരണമാകുന്നതെന്ന് ഈ ശ്ലോകം കാണിച്ചുതരുന്നു. 🤝

തുംഹരോ മന്ത്ര ബിഭീഷൺ മാനാ ।
ലംകേശ്വർ ഭയേ സബ് ജഗ് ജാനാ ॥17॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: അങ്ങയുടെ ഉപദേശം (മന്ത്രം) വിഭീഷണൻ സ്വീകരിച്ചു. അതിൻ്റെ ഫലമായി അദ്ദേഹം ലങ്കയുടെ അധിപനായി (ലംകേശ്വർ) എന്ന് ലോകം മുഴുവൻ അറിയുന്നു.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: സുഗ്രീവനെപ്പോലെ, ശരിയായ ഉപദേശം സ്വീകരിച്ച മറ്റൊരു വ്യക്തിയാണ് വിഭീഷണൻ. രാവണൻ്റെ സഹോദരനായിട്ടും, അധർമ്മത്തിൻ്റെ പാത തെറ്റാണെന്ന് മനസ്സിലാക്കി വിഭീഷണൻ ഹനുമാൻ്റെ ഉപദേശം സ്വീകരിച്ച് ശ്രീരാമൻ്റെ പക്ഷം ചേർന്നു. ഈ ശരിയായ തീരുമാനം (‘മന്ത്ര’) അദ്ദേഹത്തെ ലങ്കയുടെ രാജാവാക്കി മാറ്റി. ശരിയായ ഉപദേശം ശരിയായ സമയത്ത് സ്വീകരിക്കുന്നത് ഒരു വ്യക്തിയുടെ ഭാവിയെത്തന്നെ മാറ്റിമറിക്കും എന്ന വലിയ തത്വമാണ് ഇവിടെ പറയുന്നത്. 👑

ജുഗ് സഹസ്ര ജോജൻ പർ ഭാനൂ ।
ലീല്യോ താഹി മധുർ ഫൽ ജാനൂ ॥18॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: യുഗ സഹസ്ര യോജന ദൂരെയുള്ള സൂര്യനെ (ഭാനു), അങ്ങ് മധുരമുള്ള ഒരു പഴമാണെന്ന് കരുതി വിഴുങ്ങി (ലീല്യോ).
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഈ വരി ഹനുമാൻ്റെ ബാല്യകാലത്തെ ഒരു ലീലയെ വർണ്ണിക്കുന്നതിലൂടെ അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ അപാരമായ ദൈവിക ശക്തിയെ കാണിക്കുന്നു. ഇവിടെ ദൂരത്തെ അളക്കുന്നത് യുഗ x സഹസ്രം x യോജന എന്നാണ്. ഇത് കണക്കുകൂട്ടിയാൽ ഭൂമിയിൽ നിന്ന് സൂര്യനിലേക്കുള്ള ദൂരവുമായി ഏകദേശം ഒത്തുവരുമെന്ന് പണ്ഡിതന്മാർ പറയുന്നു. ബാല്യത്തിൽ തന്നെ ഇത്രയും ശക്തിയുണ്ടായിരുന്ന ഹനുമാന്, മുതിർന്നപ്പോൾ അസാധ്യമായി എന്തുണ്ട് എന്നാണ് കവി ചോദിക്കുന്നത്. ☀️

പ്രഭു മുദ്രികാ മേലി മുഖ മാഹീം ।
ജലധി ലാംഘി ഗയേ അചരജ് നാഹീം ॥19॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: പ്രഭുവിൻ്റെ (ശ്രീരാമൻ്റെ) മോതിരം (മുദ്രിക) വായിൽ വെച്ചുകൊണ്ട് അങ്ങ് സമുദ്രം (ജലധി) ചാടിക്കടന്നതിൽ ഒട്ടും അത്ഭുതപ്പെടാനില്ല.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ബാല്യത്തിൽ സൂര്യനെ വിഴുങ്ങാൻ ശ്രമിച്ചവന്, യൗവനത്തിൽ ശ്രീരാമൻ്റെ മോതിരം വായിൽ വെച്ച് സമുദ്രം കടക്കുന്നത് ഒരു വലിയ കാര്യമേയല്ല (‘അചരജ് നാഹീം’). ഇവിടെ ‘പ്രഭു മുദ്രിക’ എന്നത് കേവലം ഒരു അടയാളം മാത്രമല്ല, അത് ഭഗവാൻ്റെ ശക്തിയുടെയും അനുഗ്രഹത്തിൻ്റെയും പ്രതീകമാണ്. ഭഗവാൻ്റെ നാമവും അനുഗ്രഹവും കൂടെയുണ്ടെങ്കിൽ, ജീവിതത്തിലെ ഏത് വലിയ പ്രതിസന്ധിയാകുന്ന സമുദ്രവും നിഷ്പ്രയാസം കടക്കാമെന്ന ആത്മീയ രഹസ്യം ഈ ശ്ലോകം ഭക്തന് നൽകുന്നു. 🌊

ദുർഗം കാജ് ജഗത് കേ ജേതേ ।
സുഗം അനുഗ്രഹ തുംഹരേ തേതേ ॥20॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: ഈ ലോകത്തിലെ എത്ര പ്രയാസമേറിയ ജോലികളും (ദുർഗം കാജ്), അങ്ങയുടെ അനുഗ്രഹം കൊണ്ട് വളരെ എളുപ്പമുള്ളതായി (സുഗം) തീരുന്നു.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഇത് ഹനുമാൻ ചാലിസയിലെ ഏറ്റവും ശക്തവും ആശ്വാസം നൽകുന്നതുമായ വരികളിൽ ഒന്നാണ്. ജീവിതത്തിൽ നാം നേരിടുന്ന, അസാധ്യമെന്ന് തോന്നുന്ന ഏത് പ്രതിസന്ധിയും, ഹനുമാൻ്റെ കൃപയുണ്ടെങ്കിൽ ലളിതമായി പരിഹരിക്കപ്പെടും. ഭക്തൻ ചെയ്യേണ്ടത് പരിശ്രമിക്കുക എന്നതും, ഫലത്തിനായി ഹനുമാൻ്റെ അനുഗ്രഹത്തിൽ പൂർണ്ണമായി വിശ്വസിക്കുക എന്നതുമാണ്. ഈ വിശ്വാസം ഒന്നുകൊണ്ടുമാത്രം മലപോലെ വരുന്ന പ്രശ്നങ്ങൾ മഞ്ഞുപോലെ അലിയും. ✅

॥ ചൗപ്പായി ॥ (Chaupai) 21-30

രാം ദുആരേ തും രഖ്വാരേ ।
ഹോത് ന ആഗ്യാ ബിനു പൈസാരേ ॥21॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: അങ്ങ് ശ്രീരാമൻ്റെ പടിവാതിലിലെ കാവൽക്കാരനാണ്. അങ്ങയുടെ അനുവാദമില്ലാതെ ആർക്കും അവിടെ പ്രവേശിക്കാൻ സാധ്യമല്ല.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഈ ശ്ലോകം ആത്മീയ പാതയിലെ ഒരു പ്രധാന രഹസ്യം വെളിപ്പെടുത്തുന്നു. ശ്രീരാമൻ പരമാത്മാവിൻ്റെ പ്രതീകമാണെങ്കിൽ, ഹനുമാൻ ഒരു യഥാർത്ഥ ഗുരുവിൻ്റെ സ്ഥാനത്താണ്. ഭഗവാൻ്റെ കൃപ (രാം ദുആർ) നേടണമെങ്കിൽ ആദ്യം ഗുരുവിൻ്റെ (ഹനുമാൻ) അനുഗ്രഹം (ആഗ്യാ) വേണം. ഹനുമാൻ്റെ അനുമതിയില്ലാതെ ആർക്കും മോക്ഷത്തിലേക്കുള്ള വാതിൽ തുറക്കാനാവില്ല. ഭക്തിയുടെ പാതയിൽ ഗുരുവിനുള്ള പ്രാധാന്യം ഈ വരികൾ ഉറപ്പിക്കുന്നു. 🚪

സബ് സുഖ് ലഹേ തുംഹാരീ ശരണാ ।
തും രക്ഷക് കാഹൂ കോ ഡർ നാ ॥22॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: അങ്ങയെ ശരണം പ്രാപിച്ചാൽ എല്ലാ സുഖങ്ങളും ലഭിക്കുന്നു. അങ്ങ് രക്ഷകനായി ഉള്ളപ്പോൾ പിന്നെ ആരെയും ഭയപ്പെടേണ്ടതില്ല.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഭക്തർക്ക് പൂർണ്ണമായ ഉറപ്പും ആശ്വാസവും നൽകുന്ന വരികളാണിത്. ഹനുമാൻ്റെ ശരണം പ്രാപിക്കുന്നതിലൂടെ ലൗകികവും ആത്മീയവുമായ എല്ലാ സുഖങ്ങളും (സബ് സുഖ്) ലഭിക്കുന്നു. അതിലും പ്രധാനമായി, ജീവിതത്തിലെ ഏറ്റവും വലിയ തടസ്സമായ ഭയം പൂർണ്ണമായി ഇല്ലാതാകുന്നു. സാക്ഷാൽ ഹനുമാൻ തന്നെ രക്ഷകനായി കൂടെയുണ്ടെങ്കിൽ പിന്നെ ഈ പ്രപഞ്ചത്തിൽ ഭയപ്പെടാൻ എന്തിരിക്കുന്നു എന്ന ചോദ്യം ഭക്തന് അചഞ്ചലമായ ധൈര്യം നൽകുന്നു. 💪

ആപൻ തേജ് സംഹാരോ ആപേ ।
തീനോം ലോക് ഹാംക് തേ കാംപേ ॥23॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: അങ്ങയുടെ സ്വന്തം തേജസ്സിനെ നിയന്ത്രിക്കാൻ അങ്ങേക്ക് മാത്രമേ സാധിക്കൂ. അങ്ങയുടെ ഒരു ഗർജ്ജനം കേട്ടാൽ മൂന്നു ലോകങ്ങളും വിറയ്ക്കുന്നു.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഹനുമാൻ്റെ ശക്തിയുടെ അനന്തതയെയാണ് ഇവിടെ വർണ്ണിക്കുന്നത്. അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ഊർജ്ജവും തേജസ്സും এতটাই വലുതാണ്, അത് ഉൾക്കൊള്ളാനോ നിയന്ത്രിക്കാനോ അദ്ദേഹത്തിന് മാത്രമേ കഴിയൂ. അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ഒരു ഗർജ്ജനം (ഹാംക്) കേവലം ഒരു ശബ്ദമല്ല, അത് പ്രപഞ്ചത്തെ മുഴുവൻ (തീനോം ലോക്) പ്രകമ്പനം കൊള്ളിക്കാൻ ശേഷിയുള്ള ദൈവികമായ ശക്തിപ്രകടനമാണ്. ഇത് അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ പ്രപഞ്ചത്തോളം വലിയ രൂപത്തെയും ശക്തിയെയും കാണിക്കുന്നു. 🌌

ഭൂത് പിശാച് നികട് നഹി ആവേ ।
മഹാബീർ ജബ് നാം സുനാവേ ॥24॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: മഹാവീരനായ അങ്ങയുടെ നാമം ജപിക്കുന്നിടത്ത് ഭൂതങ്ങളും പിശാചുക്കളും അടുത്ത് വരികയില്ല.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഇത് ഹനുമാൻ ചാലിസയിലെ ഏറ്റവും പ്രശസ്തമായ രക്ഷാ മന്ത്രങ്ങളിൽ ഒന്നാണ്. ഹനുമാൻ്റെ പേര് ഉച്ചരിക്കുന്നത് തന്നെ ഒരു ശക്തമായ മന്ത്രമാണ്. ഈ നാമജപം ഭക്തന് ചുറ്റും ഒരു അഭേദ്യമായ സംരക്ഷണ വലയം തീർക്കുന്നു. ഇത് എല്ലാത്തരം ദുഷ്ടശക്തികളെയും നെഗറ്റീവ് ഊർജ്ജങ്ങളെയും (ഭൂത് പിശാച്) അകറ്റി നിർത്തുന്നു. ഭയം ജനിപ്പിക്കുന്ന എല്ലാ അദൃശ്യ ശക്തികളിൽ നിന്നും മോചനം നേടാൻ നാമജപം മാത്രം മതിയാകും. 👻

നാസേ റോഗ് ഹരേ സബ് പീരാ ।
ജപത് നിരന്തർ ഹനുമത് ബീരാ ॥25॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: വീരനായ ഹനുമാൻ്റെ നാമം നിരന്തരം ജപിക്കുന്നവരുടെ രോഗങ്ങൾ നശിക്കുകയും എല്ലാ വേദനകളും ഇല്ലാതാവുകയും ചെയ്യുന്നു.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: സംരക്ഷണം കേവലം ബാഹ്യമായ ദുഷ്ടശക്തികളിൽ നിന്ന് മാത്രമല്ല, ആന്തരികമായ ശത്രുക്കളായ രോഗങ്ങളിൽ നിന്നും ദുരിതങ്ങളിൽ നിന്നും കൂടിയാണ്. ഇവിടെ ‘നിരന്തരം’ (നിരന്തർ) എന്ന വാക്കിന് വലിയ പ്രാധാന്യമുണ്ട്. വിശ്വാസത്തോടെയുള്ള നിരന്തരമായ ജപം ശാരീരികമായ രോഗങ്ങളെയും (രോഗ്) മാനസികമായ വേദനകളെയും (പീരാ) ഇല്ലാതാക്കുന്നു. ഇതൊരു ആത്മീയമായ ചികിത്സയാണ്. ⚕️

സങ്കട് തേ ഹനുമാൻ ഛുഡാവേ ।
മൻ ക്രം ബചൻ ധ്യാൻ ജോ ലാവേ ॥26॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: മനസ്സുകൊണ്ടും, കർമ്മംകൊണ്ടും, വാക്കുകൊണ്ടും അങ്ങയെ ധ്യാനിക്കുന്നവരെ ഹനുമാൻ എല്ലാ സങ്കടങ്ങളിൽ നിന്നും മോചിപ്പിക്കുന്നു.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഹനുമാൻ്റെ കൃപ ലഭിക്കുന്നതിനുള്ള താക്കോലാണ് ഈ ശ്ലോകം. അത് പൂർണ്ണമായ സമർപ്പണമാണ്. നമ്മുടെ ചിന്ത (മനസ്സ്), പ്രവർത്തി (കർമ്മം), വാക്ക് (വചനം) എന്നിവ മൂന്നും ഒരുപോലെ ഹനുമാനിൽ കേന്ദ്രീകരിക്കുമ്പോൾ, ആ ഭക്തി പൂർണ്ണമാകുന്നു. അത്തരത്തിലുള്ള സർവാത്മനായുള്ള സമർപ്പണമാണ് ജീവിതത്തിലെ ഏതുതരം പ്രതിസന്ധിയിൽ നിന്നും (സങ്കട്) നമ്മെ മോചിപ്പിക്കുന്നത്.

സബ് പർ രാം തപസ്വീ രാജാ ।
തിൻ കേ കാജ് സകൽ തും സാജാ ॥27॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: തപസ്വിയായ രാജാവായ ശ്രീരാമൻ എല്ലാവർക്കും മീതെയാണ്. അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ എല്ലാ ജോലികളും ഭംഗിയായി നിർവഹിക്കുന്നത് അങ്ങാണ്.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഇവിടെ ശ്രീരാമൻ്റെ പരമോന്നതമായ സ്ഥാനം വീണ്ടും ഉറപ്പിക്കുന്നു. ശ്രീരാമൻ ഒരു സന്യാസിയെപ്പോലെ നിർമ്മമനായിരിക്കുന്ന ഒരു രാജാവാണ്. അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ദൈവികമായ എല്ലാ ദൗത്യങ്ങളും (കാജ്) ഈ ലോകത്തിൽ നടപ്പിലാക്കുന്നത് അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ ഏറ്റവും വിശ്വസ്തനായ ഹനുമാനാണ്. ദൈവികമായ ഇച്ഛയുടെ ഏറ്റവും മികച്ച നടത്തിപ്പുകാരനാണ് ഹനുമാൻ എന്ന് ഈ വരികൾ വ്യക്തമാക്കുന്നു.

ഔർ മനോരഥ് ജോ കോയീ ലാവേ ।
സോയീ അമിത് ജീവൻ ഫൽ പാവേ ॥28॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: മറ്റേതെങ്കിലും ആഗ്രഹങ്ങളുമായി (മനോരഥം) ആര് വന്നാലും, അവർക്ക് അളവറ്റ ജീവിത ഫലം (അമിത് ജീവൻ ഫൽ) ലഭിക്കുന്നു.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഹനുമാൻ്റെ കൃപ കേവലം മോക്ഷം ആഗ്രഹിക്കുന്നവർക്ക് മാത്രമുള്ളതല്ല. ലൗകികമായ ആഗ്രഹങ്ങളുമായി അദ്ദേഹത്തെ സമീപിക്കുന്നവർക്കും അദ്ദേഹം അനുഗ്രഹം ചൊരിയുന്നു. അവരുടെ ന്യായമായ എല്ലാ ആഗ്രഹങ്ങളും സാധിച്ചു കൊടുത്ത്, അവർക്ക് ജീവിതത്തിൽ അളവറ്റ (അമിത്) ഐശ്വര്യവും സന്തോഷവും നൽകുന്നു. ഭൗതികവും ആത്മീയവുമായ എല്ലാ അഭിലാഷങ്ങളും പൂർത്തീകരിക്കാൻ അദ്ദേഹത്തിന് കഴിയും. 🎁

ചാരോ ജുഗ് പർതാപ് തുംഹാരാ ।
ഹേ പ്രസിദ്ധ് ജഗത് ഉജിയാരാ ॥29॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: നാലു യുഗങ്ങളിലും അങ്ങയുടെ പ്രതാപം നിലനിൽക്കുന്നു. അങ്ങയുടെ കീർത്തി ലോകത്തിന് മുഴുവൻ പ്രകാശമാണ് (ഉജിയാരാ).
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഹനുമാൻ ചിരഞ്ജീവിയാണ്, അതായത് അനശ്വരനാണ്. അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ മഹിമയും പ്രതാപവും ഒരു കാലഘട്ടത്തിൽ ഒതുങ്ങുന്നില്ല, അത് സത്യയുഗം, ത്രേതായുഗം, ദ്വാപരയുഗം, കലിയുഗം എന്നീ നാലു യുഗങ്ങളിലും ഒരുപോലെ നിലനിൽക്കുന്നു. അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ കീർത്തി (പ്രസിദ്ധ്) ഈ ലോകത്തിന് വഴികാട്ടുന്ന ഒരു കെടാവിളക്കാണ് (ജഗത് ഉജിയാരാ). എല്ലാ കാലഘട്ടത്തിലെയും ഭക്തർക്ക് അദ്ദേഹം ഒരുപോലെ ആശ്രയമാണ്.

സാധു സംത് കേ തും രഖ്വാരേ ।
അസുർ നികന്ദൻ രാം ദുലാരേ ॥30॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: അങ്ങ് സാധുക്കളുടെയും സന്യാസിമാരുടെയും രക്ഷകനാണ്. അങ്ങ് അസുരന്മാരെ നിഗ്രഹിക്കുന്നവനും ശ്രീരാമന് ഏറ്റവും പ്രിയപ്പെട്ടവനുമാണ്.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഈ ശ്ലോകം ഹനുമാൻ്റെ രണ്ട് പ്രധാന ധർമ്മങ്ങളെ സംഗ്രഹിക്കുന്നു: സജ്ജനങ്ങളെ സംരക്ഷിക്കുക (സാധു സംത് കേ രഖ്വാരേ), ദുർജ്ജനങ്ങളെ നിഗ്രഹിക്കുക (അസുർ നികന്ദൻ). ഈ രണ്ട് പ്രവൃത്തികളും അദ്ദേഹം ചെയ്യുന്നത് ഒരേയൊരു കാരണത്താലാണ്: അദ്ദേഹം ‘രാമന് പ്രിയപ്പെട്ടവനാണ്’ (രാം ദുലാരേ). ധർമ്മത്തെ രക്ഷിക്കുകയും അധർമ്മത്തെ നശിപ്പിക്കുകയും ചെയ്യുക എന്ന ശ്രീരാമൻ്റെ ഇച്ഛ നടപ്പിലാക്കുകയാണ് അദ്ദേഹം ചെയ്യുന്നത്.

॥ ചൗപ്പായി ॥ (Chaupai) 31-40

അഷ്ട സിദ്ധി നവ നിധി കേ ദാതാ ।
അസ് ബർ ദീൻ ജാനകീ മാതാ ॥31॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: അങ്ങ് അഷ്ടസിദ്ധികളുടെയും നവനിധികളുടെയും ദാതാവാണ്. ഈ വരം അങ്ങേക്ക് നൽകിയത് ജാനകീ മാതാവാണ് (സീതാദേവി).
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഇത് ഹനുമാൻ്റെ അനുഗ്രഹദാതാവ് എന്ന നിലയിലുള്ള കഴിവിനെ വ്യക്തമാക്കുന്നു. അണിമ, മഹിമ തുടങ്ങിയ അഷ്ടസിദ്ധികളും (യോഗികൾക്ക് ലഭിക്കുന്ന എട്ടുതരം അസാധാരണ കഴിവുകൾ) പദ്മനിധി, മഹാപദ്മനിധി തുടങ്ങിയ നവനിധികളും (സ്വർഗ്ഗീയമായ ഒൻപത് തരം സമ്പത്തുകൾ) നൽകാൻ അദ്ദേഹത്തിന് കഴിയും. ഈ അപാരമായ കഴിവ് അദ്ദേഹത്തിന് ലഭിച്ചത് മറ്റാരിൽ നിന്നുമല്ല, സാക്ഷാൽ സീതാദേവിയുടെ അനുഗ്രഹം (അസ് ബർ) കൊണ്ടാണ്. നിസ്വാർത്ഥമായ സേവനത്തിന് ലഭിച്ച ഏറ്റവും വലിയ വരദാനമായിരുന്നു അത്. 💖

രാം രസായൻ തുംഹരേ പാസാ ।
സദാ രഹോ രഘുപതി കേ ദാസാ ॥32॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: അങ്ങയുടെ പക്കൽ ‘രാമൻ’ എന്ന ദിവ്യൗഷധം (രസായനം) ഉണ്ട്. അങ്ങ് എപ്പോഴും രഘുപതിയുടെ ദാസനായി വർത്തിക്കുന്നു.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ‘രാം രസായൻ’ എന്നത് ലൗകികമായ ഒരു ഔഷധമല്ല, മറിച്ച് രാമനാമം ജപിക്കുന്നതിലൂടെ ലഭിക്കുന്ന ആത്മീയമായ അമൃതാണ്. അത് ജനനമരണ ചക്രത്തിൽ നിന്നുള്ള മോചനം നൽകുന്ന ദിവ്യജ്ഞാനമാണ്. ഈ അമൃത് പൂർണ്ണമായി കൈവശമുള്ളയാളാണ് ഹനുമാൻ. എന്നാൽ ഇത്രയൊക്കെ ശക്തിയുണ്ടായിട്ടും, തൻ്റെ യഥാർത്ഥ വ്യക്തിത്വം ‘രഘുപതിയുടെ ദാസൻ’ (രഘുപതി കേ ദാസാ) എന്നതാണെന്ന് അദ്ദേഹം എപ്പോഴും ഓർക്കുന്നു. എത്ര ഉന്നതനായാലും വിനയം കൈവിടരുത് എന്ന മഹത്തായ പാഠമാണിത്.

തുംഹരേ ഭജൻ രാം കോ പാവേ ।
ജനം ജനം കേ ദുഖ് ബിസരാവേ ॥33॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: അങ്ങയെ ഭജിക്കുന്നതിലൂടെ ശ്രീരാമനെ പ്രാപിക്കാം. അത് ജന്മ ജന്മാന്തരങ്ങളിലെ ദുഃഖങ്ങളെ ഇല്ലാതാക്കുന്നു.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഭക്തർക്ക് ഏറ്റവും പ്രതീക്ഷ നൽകുന്ന വരികളിലൊന്നാണിത്. ശ്രീരാമനിലേക്ക് എത്താനുള്ള ഏറ്റവും എളുപ്പമായ മാർഗ്ഗം ഹനുമാനെ ഭജിക്കുക എന്നതാണ്. ഹനുമാനെ പ്രീതിപ്പെടുത്തിയാൽ ശ്രീരാമൻ്റെ കൃപ താനേ ലഭിക്കും. അങ്ങനെയുള്ള ഭക്തി, ഈ ജന്മത്തിലെ മാത്രമല്ല, കഴിഞ്ഞുപോയ അനേകം ജന്മങ്ങളിലെ കർമ്മഫലമായ ദുഃഖങ്ങളെപ്പോലും (ജനം ജനം കേ ദുഖ്) ഇല്ലാതാക്കാൻ ശക്തമാണ്.

അംത് കാൽ രഘുബർ പുർ ജായീ ।
ജഹാം ജൻമ് ഹരിഭക്ത് കഹായീ ॥34॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: അങ്ങയുടെ ഭക്തൻ അന്ത്യകാലത്ത് ശ്രീരാമൻ്റെ ലോകമായ വൈകുണ്ഠത്തിൽ (രഘുബർ പുർ) എത്തുന്നു. അവിടെ വീണ്ടും ജനിക്കേണ്ടി വന്നാൽ, ഒരു ഹരിഭക്തനായിട്ടായിരിക്കും ജനിക്കുക.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഇത് ഹനുമദ് ഭക്തിയുടെ അന്തിമഫലം വ്യക്തമാക്കുന്നു. ഹനുമാൻ്റെ ഭക്തന് മരണഭയമില്ല, കാരണം മരണശേഷം അവർ ഭഗവാൻ്റെ ദിവ്യലോകത്ത് എത്തുന്നു. ഇനി കർമ്മഫലം കൊണ്ട് വീണ്ടും ജനിക്കേണ്ടി വന്നാലും, അവർ ഒരു സാധാരണ മനുഷ്യനായി ജനിക്കില്ല, മറിച്ച് ഈശ്വരഭക്തി തുടരാൻ കഴിയുന്ന ഒരു ‘ഹരിഭക്തനായി’ തന്നെ ജനിക്കും. ഇത് ആത്മീയപാതയിൽ നിന്നുള്ള പതനം സംഭവിക്കില്ലെന്ന് ഉറപ്പുനൽകുന്നു. 🕊️

ഔർ ദേവതാ ചിତ୍ ന ധരയീ ।
ഹനുമത് സേയി സർബ് സുഖ് കരയീ ॥35॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: മറ്റൊരു ദേവനെയും മനസ്സിൽ ധരിക്കേണ്ടതില്ല. ഹനുമാനെ മാത്രം സേവിക്കുന്നത് സർവ്വ സുഖങ്ങളും നൽകും.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഇതിനർത്ഥം മറ്റു ദേവന്മാരെ നിന്ദിക്കണം എന്നല്ല. മറിച്ച്, ഹനുമാനിലുള്ള ഏകാഗ്രമായ ഭക്തി സർവ്വഫലദായകമാണ് എന്നാണ്. പല ദേവന്മാരെ ആരാധിക്കുന്നതിലൂടെ ചിതറിപ്പോകുന്ന മനസ്സിനെ, ഹനുമാനിൽ മാത്രം കേന്ദ്രീകരിക്കുമ്പോൾ, ആ ഭക്തിയുടെ ശക്തി വർദ്ധിക്കുന്നു. ഹനുമാൻ്റെ സേവ ഒന്നുകൊണ്ടു മാത്രം ഒരു ഭക്തന് ആഗ്രഹിക്കുന്ന എല്ലാ ലൗകികവും ആത്മീയവുമായ സുഖങ്ങളും (സർബ് സുഖ്) ലഭിക്കുന്നു.

സങ്കട് കടേ മിടേ സബ് പീരാ ।
ജോ സുമിരേ ഹനുമത് ബൽ ബീരാ ॥36॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: ബലവാനും വീരനുമായ ഹനുമാനെ സ്മരിക്കുന്നവന്റെ (സുമിരേ) എല്ലാ സങ്കടങ്ങളും (സങ്കട്) ഇല്ലാതാകുന്നു, എല്ലാ വേദനകളും (പീരാ) മാഞ്ഞുപോകുന്നു.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: മുൻപ് പറഞ്ഞ പല ആശയങ്ങളുടെയും ശക്തമായ ഒരു പുനരാഖ്യാനമാണിത്. ജീവിതത്തിലെ പെട്ടെന്നുണ്ടാകുന്ന പ്രതിസന്ധികളും (സങ്കട്), ദീർഘകാലമായി അനുഭവിക്കുന്ന വേദനകളും (പീരാ) ഇല്ലാതാക്കാൻ ഒരേയൊരു മാർഗ്ഗം ഹനുമാനെ സ്മരിക്കുക എന്നതാണ്. മനസ്സിൽ ഹനുമാൻ്റെ രൂപം ധ്യാനിക്കുന്നത് തന്നെ എല്ലാ പ്രശ്നങ്ങൾക്കുമുള്ള പരിഹാരമാണ് എന്ന് ഈ ശ്ലോകം ഉറപ്പുനൽകുന്നു. ✅

ജയ് ജയ് ജയ് ഹനുമാൻ ഗോസായീം ।
കൃപാ കരോ ഗുരുദേവ് കീ നായീം ॥37॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: ഹേ ഇന്ദ്രിയങ്ങളെ ജയിച്ച ഹനുമാൻ സ്വാമീ (ഗോസായീം), അങ്ങേക്ക് ജയം, ജയം, ജയം! ഒരു ഗുരുദേവനെപ്പോലെ എന്നിൽ കൃപ ചൊരിയേണമേ.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: മൂന്നു തവണ ‘ജയ്’ വിളിക്കുന്നത് ഭക്തൻ്റെ പൂർണ്ണമായ ശരണാഗതിയെയും അളവറ്റ ഭക്തിയെയും കാണിക്കുന്നു. ഇവിടെ ഭക്തൻ ഭൗതികമായ వరങ്ങളല്ല ആവശ്യപ്പെടുന്നത്, മറിച്ച് ഒരു ഗുരുവിൻ്റെ സ്ഥാനത്തുനിന്ന് (ഗുരുദേവ് കീ നായീം) തനിക്ക് ശരിയായ വഴി കാട്ടിത്തരാനുള്ള കൃപയാണ്. ഹനുമാനെ തൻ്റെ ആത്മീയ ഗുരുവായി സ്വീകരിക്കുന്ന മനോഹരമായ കാഴ്ചയാണിത്. 🙏

ജോ ശത് ബാർ പാഠ് കർ കോയീ ।
ഛൂടഹി ബന്ദി മഹാ സുഖ് ഹോയീ ॥38॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: ആരെങ്കിലും ഇത് നൂറു തവണ (ശത് ബാർ) പാരായണം ചെയ്താൽ, അവർ എല്ലാ ബന്ധനങ്ങളിൽ നിന്നും (ബന്ദി) മോചിതരായി മഹാസുഖം പ്രാപിക്കും.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഇത് ചാലിസ പാരായണത്തിൻ്റെ ഫലശ്രുതിയാണ്. നൂറു തവണ ജപിക്കുന്നത് ഒരു പ്രത്യേക സാധനയാണ്. ‘ബന്ധനം’ എന്നത് ശാരീരികമായ തടവ്, രോഗം എന്നിവ മാത്രമല്ല, മാനസികമായ ദുശ്ശീലങ്ങളും ആത്മീയമായ ജനനമരണ ചക്രവും ആകാം. ഈ എല്ലാ കെട്ടുപാടുകളിൽ നിന്നും മോചനം ലഭിക്കുന്ന അവസ്ഥയാണ് ‘മഹാസുഖം’ അഥവാ പരമമായ ആനന്ദം.

ജോ യഹ് പഠേ ഹനുമാൻ ചാലീസാ ।
ഹോയ് സിദ്ധ് സാഖീ ഗൗരീസാ ॥39॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: ആര് ഈ ഹനുമാൻ ചാലിസ പഠിക്കുന്നുവോ (വായിക്കുന്നുവോ), അവൻ സിദ്ധനായിത്തീരും (ലക്ഷ്യം നേടും). ഇതിന് ഗൗരീശനായ (പാർവതിയുടെ നാഥനായ) ശിവൻ സാക്ഷിയാണ്.
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ചാലിസ നൽകുന്ന ഏറ്റവും വലിയ ഉറപ്പാണിത്. ഭക്തിയോടെ ഇത് പാരായണം ചെയ്യുന്നയാൾക്ക് ‘സിദ്ധി’ (ആത്മീയമായ പൂർണ്ണത) ലഭിക്കും. ഈ വാക്കിന് കൂടുതൽ ഉറപ്പ് നൽകാൻ, തുളസീദാസ് സാക്ഷാൽ പരമശിവനെ (ഗൗരീസാ) സാക്ഷിയായി (സാഖീ) നിർത്തുന്നു. ഹനുമാൻ ശിവൻ്റെ അവതാരമായതിനാൽ, ആ ശിവൻ തന്നെ ഈ പ്രാർത്ഥനയുടെ ഫലത്തിന് ഗ്യാരണ്ടി നൽകുന്നു.

തുലസീദാസ് സദാ ഹരി ചേരാ ।
കീജേ നാഥ് ഹൃദയ് മഹ ഡേരാ ॥40॥

• അക്ഷരാർത്ഥം: തുളസീദാസ് എപ്പോഴും ഹരിയുടെ (ഭഗവാൻ്റെ) ദാസനാണ് (ചേരാ). ഹേ നാഥാ, എൻ്റെ ഹൃദയത്തിൽ അങ്ങ് വാസമുറപ്പിച്ചാലും (ഡേരാ).
• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഗ്രന്ഥകർത്താവായ തുളസീദാസ് തൻ്റെ പേര് ചേർത്ത് ചാലിസ ഉപസംഹരിക്കുന്നു. അദ്ദേഹം സ്വയം വിശേഷിപ്പിക്കുന്നത് ഒരു കവിയായല്ല, മറിച്ച് ഭഗവാൻ്റെ എക്കാലത്തെയും വിനീതനായ ഒരു ദാസനായാണ്. അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ അവസാനത്തെ പ്രാർത്ഥനയാണ് ഏതൊരു ഭക്തൻ്റെയും യഥാർത്ഥ ലക്ഷ്യം: ഭൗതിക സമ്പത്തല്ല, മറിച്ച് ഭഗവാൻ തൻ്റെ ഹൃദയത്തിൽ സ്ഥിരമായി വസിക്കുക എന്നതാണ്.

॥ ദോഹ ॥ (Final Doha)

പവൻ തനയ് സങ്കട് ഹരൺ മംഗൾ മൂരതി രൂപ് ।
രാം ലഖൻ സീതാ സഹിത് ഹൃദയ് ബസഹു സുർ ഭൂപ് ॥

• ഭാവവും വിശദീകരണവും: ഇത് ഹനുമാൻ ചാലിസയുടെ മംഗളകരമായ സമാപനമാണ്. ഹനുമാൻ്റെ മൂന്ന് പ്രധാന ഭാവങ്ങൾ – പവനപുത്രൻ, സങ്കടഹരൻ, മംഗളമൂർത്തി – ഇവിടെ സ്മരിക്കുന്നു. അവസാനത്തെ അപേക്ഷ, ഹനുമാൻ തനിച്ച് വസിക്കണം എന്നല്ല, മറിച്ച് തൻ്റെ ആരാധ്യരായ രാമനും ലക്ഷ്മണനും സീതയ്ക്കുമൊപ്പം ഒരുമിച്ച് ഭക്തൻ്റെ ഹൃദയത്തിൽ വസിക്കണം എന്നാണ്. ഇത് ഭക്തൻ്റെ ഹൃദയത്തെ ഒരു സജീവ ക്ഷേത്രമാക്കി മാറ്റുന്നു.
  
• അക്ഷരാർത്ഥം: അല്ലയോ പവനപുത്രാ, സങ്കടങ്ങളെ ഹരിക്കുന്നവനേ, മംഗളത്തിൻ്റെ മൂർത്തീഭാവമേ! ദേവന്മാരുടെ രാജാവായ അങ്ങ്, രാമലക്ഷ്മണസീതാസമേതനായി എൻ്റെ ഹൃദയത്തിൽ വസിച്ചാലും.

|| വിജയത്തിന്റെ നിലവിളി ||

പറയൂ…

|| സിയവർ രാമചന്ദ്രയ്ക്ക് വിജയം ||
|| പവൻപുത്ര ഹനുമാന് വിജയം ||
|| ഉമാപതി മഹാദേവന് വിജയം ||
|| വൃന്ദാവനം കൃഷ്ണ ചന്ദ്രയ്ക്ക് വിജയം ||
|| സഹോദരന്മാരേ, എല്ലാ വിശുദ്ധന്മാർക്കും വിജയം ||
|| അവസാനം ||

ജയ് ശ്രീ റാം! 🙏🙏🙏